Anne Rutgers, verzetsstrijder

In juni en juli 1943 wordt er driemaal geprobeerd om het gemeentehuis in Stadskanaal in brand te steken. Deze brandstichtingen zijn het plan van gemeentearchitect Jacob Meinen (zie onder), die zo het bevolkingsregister in het gemeentehuis wil vernietigen.

De verzetsacties worden uitgevoerd door leden van KP [1] de Hondsrug. Zij willen het de Duitse bezetter op deze manier moeilijk maken om mensen in de gemeente op te sporen en zo de gedwongen tewerkstelling van Nederlandse mannen in Duitsland saboteren.

Eén van de leden van deze knokploeg is Anne Rutgers, een 32-jarige timmerman en uitvoerder die aan de Burgemeester Reijndersstraat 26 in Stadskanaal woont en geboren is te Groningen 19 januari 2011 en is een zoon van Willem Rutgers (1883-1956) en Antje Hummel (1885-1968), beide geboren in Zuidwolde (Gr). Anne is fel anti-Duits en actief bij de verzetsgroepen de LO [2] en KP de Hondsrug.

Al eerder is hij in actie gekomen om zich te verzetten tegen de Duitsers: Rutgers is nauw betrokken geweest bij de April-Meistaking in 1943 [5], als er in heel Nederland geprotesteerd wordt tegen het bevel tot tewerkstelling in Duitsland.

In Stadskanaal heeft Anne Rutgers de leiding bij het ingooien van de ramen van het NSB-kringhuis.

De pogingen tot brandstichting in het gemeentehuis van Stadskanaal mislukken helaas tot drie keer toe. Een poging van de groepering om brand te stichten in het gemeentehuis in Exloo is wel gelukt, maar doordat een andere deelnemer van die brandstichting wordt opgepakt, wordt Anne Rutgers uiteindelijk ook opgespoord. Op 5 augustus 1943 wordt hij gearresteerd door de SD [3].

Systeemkaart van Anne Rutgers. Bron: RHC GA. Licentie: Public Domain.

Uiteindelijk wordt Rutgers op 20 september 1943 door het Polizeistandgericht ter dood veroordeeld. Hij legt nog snel zijn testament vast en bepaalt dat zijn zoontje al zijn gereedschap krijgt, omdat hij hoopt dat zijn kind later, net als hijzelf, timmerman zal worden. Diezelfde dag nog wordt Anne Rutgers samen met negen andere verzetsmannen doodgeschoten op het Witterveld te Witten bij Assen. Hij is slechts 32 jaar geworden. De lichamen worden vervolgens verbrand in het crematorium van kamp Westerbork, omdat de Duitsers geen sporen van de verzetsmannen willen achterlaten.

De gemeentearchitect Jacob Meinen besluit hierna met zijn vrouw voor de zekerheid onder te duiken. Hij overleeft de oorlog gelukkig wel: in het zuiden van het land maakt hij de bevrijding mee.

Rutgers laat een vrouw, Trientje Drenth en drie kinderen alleen achter. Na de oorlog zijn de urnen van Anne Rutgers en de negen andere verzetsmannen bijgezet in het verzetsgraf vlakbij het voormalige kampterrein van kamp Westerbork.

Over Anne Rutgers is in 2019 in opdracht van het OVCG [4] een korte documentaire gemaakt door Liefke Knol Film & Media: ‘Brand in het gemeentehuis’, waarin het verhaal van Ans Nagtegaal-Rutgers, de dochter van Anne Rutgers, wordt verteld.

Kaart van het crematorium van het kamp Westerbork. In werking geweest van 4 september 1944 tot 22 oktober 1944.

Jacob Meinen, gemeentearchitect

Het oorlogsmonument van Ir. J. Meinen (1949) in het Julianapark te Stadskanaal. Foto: Gouwenaar, 10 sept. 2008. Licentie: Public Domain.

Jacob Meinen wordt te Groningen geboren op 17 mei 1899. Hij overlijdt te Stadskanaal op 4 februari 1961. Eerst is hij gemeentearchitect van de toenmalige gemeente Onstwedde geweest en vanaf sinds 1 januari 1969 van de gemeente Stadskanaal. Ir. Meinen is een zoon van de Groningse schipper Meine Meinen en Trientje Huizinga. Hij wordt benoemd tot opzichter bij de gemeente Onstwedde. In zijn rol van opzichter bij gemeentewerken treedt hij in 1929 op als getuige in een proces tegen de toenmalige gemeentearchitect Otto Linzel, die veroordeeld wordt wegens fraude. Deze zaak leidt tevens tot het ontslag van de toenmalige burgemeester van de gemeente Onstwedde, Klaas van Sevenhoven. Meinen wordt daarna benoemd tot gemeentearchitect.

Hij ontwerpt in Stadskanaal de wijk Parkwijk. Binnen deze wijk wordt een tuindorpachtige buurt de Oranjestraat met het nabijgelegen 't Hofje door Meinen gerealiseerd. De gehele buurt is erkend als een rijksmonument als voorbeeld van de architectuur van de Delftse School in Oost-Groningen. In het in deze wijk aangelegde Julianapark staat het door Meinen in 1949 vervaardigde oorlogsmonument.

Na de totstandkoming van de Parkwijk reconstrueert hij het stratenplan van het dorp Onstwedde, waarbij wegen een klinkerbestrating krijgen en trottoirs en riolering worden aangelegd.

Meinen trouwt op 30 oktober 1929 in de gemeente Onstwedde met de in Świętajno geboren Johanna Orzések, dochter van Wilhelm Orzések en Lijdia Will. Hij overlijdt in februari 1961 te Stadskanaal op 61-jarige leeftijd en is begraven op de begraafplaats aan de Brugstraat aldaar. Meinen is betrokken geweest van de drie brandstichtingen van het gemeentehuis te Stadkanaal in 1943, waarbij hij aan het hoofd stond. Meinen is ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Het hofje aan de J.F.H. Meijerstraat te Stadskanaal, gebouwd door Jacob Meinen in de jaren dertige van de vorige eeuw. De geheel buurt is een rijksmonument. Foto: Gouwenaar, 1 april 2020. Licentie: Public Domain.

Noten:
1. KP. Knokploeg
2. LO. Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers
3. SD. Sicherheitsdienst, Duitse inlichtingendienst tussen 1931 en 1945
4. OVCG. Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen
5. De April-meistaking (ook bekend als de melkstaking of mijnstaking) is een staking in 1943 in Nederland tegen de gedwongen arbeidsinzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. De aanleiding voor de spontane landelijke staking is de bekendmaking op 29 april 1943 dat Nederlandse oud-militairen die gevochten hebben in 1940 zich moeten melden om te gaan werken in Duitsland voor de Arbeitseinsatz. Door de vele Duitse doden tijdens de slag om Stalingrad zijn extra mankrachten nodig om de Duitse oorlogsindustrie draaiende te houden. Nederlanders die weigeren te werken in Duitsland kunnen op 'den strengste maatregelen' rekenen. De Duitse bezetting reageert op de staking met harde hand. Tachtig stakers worden standrechtelijk geëxecuteerd en er vallen verder 95 doden en 400 gewonden. Na en tijdens de staking vallen er nog eens tweehonderd doden als gevolg van standrechtelijke executies en uitputting in strafkampen.

Bronnen:
Verzetskaart Anne Rutgers: Groninger Archieven, collectie OVCG (toegang 2183)
RHC GA. Groninger Archieven
Erelijst van gevallenen
Oorlogsgravenstichting
Leeuwarder Courant, 17 mei 1929

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 8 juni 2020. Samenstelling: © Harm Hillinga.			↑ Top